تفسیر سوره بقره ، آیه۲۱۵ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر سوره بقره ، آیه۲۱۵

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ  وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

از تو سؤال می‏کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: «هر خیر و نیکی (و سرمایه ی سودمند مادی و معنوی) که انفاق می‏کنید، باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد.» و هر کار خیری که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است.( لازم نیست تظاهر کنید، او می‏داند).

تفسیر نمونه

از تو سؤال می‏کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: «هر خیر و نیکی (و سرمایه سودمند مادی و معنوی) که انفاق می‏کنید، باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد.» و هر کار خیری که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است. (لازم نیست تظاهر کنید، او می‏داند).

شان نزول:

«عمرو بن جموح» پیرمردی بزرگ و ثروتمند بود به پیامبر عرض کرد: از چه چیز صدقه بدهم و به چه کسانی؟ آیه فوق نازل شد و به او پاسخ گفت.

تفسیر:

از چه چیز باید انفاق کرد؟

در قرآن مجید آیات فراوانی- مخصوصا در سوره بقره- درباره انفاق و بخشش در راه خدا آمده است و برای این کار پاداشها و فضیلتهای بزرگی ذکر شده همین امر سبب می‏شد که درباره جزئیات این کار از پیامبر سؤال کنند و بدانند از چه چیزهائی و در مورد چه کسانی انفاق کنند؟

لذا در آیه‏ی مورد بحث می‏فرماید: «از تو سؤال می‏کنند چه چیز را انفاق کنند» (یسئلونک ماذا ینفقون).

سپس می‏افزاید «بگو هر خیر و نیکی (و هر گونه سرمایه سودمند مادی و معنوی)که انفاق می‏کنید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه باید باشد» (قل ما انفقتم من خیر فللوالدین و الاقربین و الیتامی و المساکین و ابن السبیل).

مسلما ذکر این پنج طایفه به عنوان بیان مصداقهای روشن است و گرنه منحصر به آنها نمی‏باشد بنابراین پاسخ آنها در حقیقت این است که هم اشیائی که از آن انفاق می‏کنند دایره وسیعی دارد و هم کسانی که به آنها انفاق می‏شود.

در مورد اول با ذکر کلمه «خیر» که هر نوع کار و مال و سرمایه مفیدی را شامل می‏شود پاسخ کامل و جامعی به سؤال آنها داده شده و حتی امور معنوی همچون علم را نیز در برمی‏گیرد، هر چند مصداق مهم آن در مورد انفاق، اموال است.

و در مورد دوم در عین گسترده بودن مورد انفاق اولویت ها نیز بیان شده است مسلما پدر و مادر و سپس نزدیکان نیازمند در این مساله اولویت دارند و بعد از آنها یتیمان و سپس نیازمندان و حتی کسانی را که ذاتا فقیر نیستند ولی بر اثر حادثه‏ ای مثل تمام شدن مخارج در سفر نیازمند شده‏ اند شامل می‏شود.

در پایان آیه می‏فرماید: «و هر کار خیری انجام می‏دهید خداوند از آن آگاه است» (و ما تفعلوا من خیر فان الله به علیم).

لزومی ندارد تظاهر کنید، و مردم را از کار خویش آگاه سازید، چه بهتر که برای اخلاص بیشتر انفاق های خود را، پنهان سازید، زیرا کسی که پاداش می‏دهد از همه چیز با خبر است، و کسی که جزا به دست اوست حساب همه نزد اوست.

جمله‏ی «و ما تفعلوا من خیر» معنی وسیعی دارد که تمام اعمال خیر را شامل می‏شود نه تنها انفاق در راه خدا که هر کار نیکی را خداوند می‏داند، می‏بیند و پاداش خیر می‏دهد.

نکته:

هماهنگی سؤال و جواب در آیه

بعضی تصور کرده‏ اند که سؤال کنندگان در این آیه، از اشیائی که انفاق باید کرد، پرسش کرده‏ اند، ولی جواب از مصارف و کسانی که مورد انفاق قرار می‏گیرند داده شده، و این به خاطر این است که شناخت مورد، مهمتر بوده است. ولی این یک اشتباه است زیرا قرآن هم پاسخ از سؤال آنها داده و هم موارد انفاق را روشن ساخته است و این از فنون فصاحت است که هم پاسخ سؤال داده شود و هم به مساله مهم دیگری که مورد نیاز بوده اشاره شود.

به هر حال جمله‏ ی «ما انفقتم من خیر» (آنچه از نیکی ها انفاق می‏کنید) می‏گوید: انفاق از هر موضوع خوبی می‏تواند باشد، و تمام نیکی ها را شامل می‏شود، خواه از اموال باشد یا خدمات، از موضوعات مادی باشد یا معنوی.

در ضمن تعبیر «خیر» آن هم به صورت مطلق، نشان می‏دهد که مال و ثروت ذاتا چیز بدی نیست، بلکه یکی از بهترین وسایل خیر است، مشروط به اینکه به نیکی از آن بهره‏ گیری شود.

و نیز تعبیر به «خیر» ممکن است به این نکته هم اشاره داشته باشد که انفاقها باید از هر گونه منت و آزار و کارهایی که حیثیت اشخاص مورد انفاق را مخدوش می‏کند، برکنار باشد به طوری که بتوان به عنوان «خیر» مطلق از آن یاد کرد.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى