تفسیر سوره فرقان ، آیه ۶۷
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً *
آنها کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف میکنند و نه سختگیری، بلکه در میان ایندو حد اعتدالی دارند.
تفسیر نمونه :
در آخرین آیه مورد بحث به پنجمین صفت ممتاز «عبادالرحمن» که اعتدال و دوری از هرگونه افراط و تفریط در کارها مخصوصا در مسأله انفاق است اشاره کرده میفرماید: «آنها کسانی هستند که به هنگام انفاق نه اسراف میکنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو حد اعتدالی را رعایت میکنند» (والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذالک قواما).
جالب توجه اینکه اصل انفاق کردن را مسلم میگیرد بطوری که نیاز به ذکر نداشته باشد چرا که انفاق یکی از وظائف حتمی هر انسانی است، لذا سخن را روی کیفیت انفاق آنان میبرد و میگوید: انفاقی عادلانه و دور از هرگونه اسراف و سختگیری دارند، نه آن چنان بذل و بخششی کنند که زن و فرزندشان گرسنه بمانند، و نه آن چنان سختگیر باشند که دیگران از مواهب آنها بهره نگیرند.
در تفسیر «اسراف» و «اقتار» که نقطه مقابل یکدیگرند مفسران سخنان گوناگونی دارند که روح همه به یک امر باز میگردد و آن اینکه «اسراف» آن است که بیش از حد و در غیر حق و بیجا مصرف گردد، و «اقتار» آن است که کمتر از حق و مقدار لازم بوده باشد.
در یکی از روایات اسلامی تشبیه جالبی برای اسراف و «اقتار» و حد اعتدال شده است و آن اینکه هنگامی که امام صادق علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود مشتی سنگریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت، و فرمود این همان «اقتار» و سختگیری است، سپس مشت دیگری برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آن به روی زمین ریخت و فرمود این «اسراف» است، بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود به گونهای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش بازماند، و فرمود این همان «قوام» است.
واژهی «قوام» (بر وزن عوام) در لغت به معنی عدالت و استقامت و حد وسط میان دو چیز است و «قوام» (بر وزن کتاب) به معنی چیزی است که مایه قیام و استقرار بوده باشد.
سختگیری و اسراف
بدون شک اسراف یکی از مذمومترین اعمال از دیدگاه قرآن و اسلام است، و در آیات و روایات نکوهش فراوانی از آن شده، اسراف یک برنامه فرعونی است (وان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین) (یونس ۸۳).
اسراف کنندگان اصحاب دوزخ و جهنمند (و ان المسرفین هم اصحاب النار) (غافر ۴۳).
و با توجه به آنچه امروز ثابت شده که منابع روی زمین با توجه به جمعیت انسانها آن قدر زیاد نیست که بتوان اسراف کاری کرد، و هر اسراف کاری سبب محرومیت انسانهای بیگناهی خواهد بود، بعلاوه روح اسراف معمولا توأم با خودخواهی و خودپسندی و بیگانگی از خلق خدا است.
در عین حال بخل و سختگیری و خسیس بودن نیز به همین اندازه زشت و ناپسند و نکوهیده است، اصولا از نظر بینش توحیدی مالک اصلی خدا است و ما همه امانتدار او هستیم و هرگونه تصرفی بدون اجازه و رضایت او زشت و ناپسند است و میدانیم او نه اجازه اسراف میدهد و نه اجازه بخل و تنگ چشمی.
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى