تفسیر سوره فرقان ، آیه ۶۷ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر  سوره فرقان  ، آیه ۶۷

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً *

آنها کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف می‏کنند و نه سخت‏گیری، بلکه در میان ایندو حد اعتدالی دارند.

تفسیر نمونه :

در آخرین آیه مورد بحث به پنجمین صفت ممتاز «عبادالرحمن» که اعتدال و دوری از هرگونه افراط و تفریط در کارها مخصوصا در مسأله انفاق است اشاره کرده می‏فرماید: «آنها کسانی هستند که به هنگام انفاق نه اسراف می‏کنند و نه سخت‏گیری، بلکه در میان این دو حد اعتدالی را رعایت می‏کنند» (والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذالک قواما).

جالب توجه اینکه اصل انفاق کردن را مسلم می‏گیرد بطوری که نیاز به ذکر نداشته باشد چرا که انفاق یکی از وظائف حتمی هر انسانی است، لذا سخن را روی کیفیت انفاق آنان می‏برد و می‏گوید: انفاقی عادلانه و دور از هرگونه اسراف و سخت‏گیری دارند، نه آن چنان بذل و بخششی کنند که زن و فرزندشان گرسنه بمانند، و نه آن چنان سخت‏گیر باشند که دیگران از مواهب آنها بهره نگیرند.

در تفسیر «اسراف» و «اقتار» که نقطه مقابل یکدیگرند مفسران سخنان گوناگونی دارند که روح همه به یک امر باز می‏گردد و آن اینکه «اسراف» آن است که بیش از حد و در غیر حق و بیجا مصرف گردد، و «اقتار» آن است که کمتر از حق و مقدار لازم بوده باشد.

در یکی از روایات اسلامی تشبیه جالبی برای اسراف و «اقتار» و حد اعتدال شده است و آن اینکه هنگامی که امام صادق علیه ‏السلام این آیه را تلاوت فرمود مشتی سنگ‏ریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت، و فرمود این همان «اقتار» و سخت‏گیری است، سپس مشت دیگری برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آن به روی زمین ریخت و فرمود این «اسراف» است، بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود به گونه‏ای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش بازماند، و فرمود این همان «قوام» است.

واژه‏ی «قوام» (بر وزن عوام) در لغت به معنی عدالت و استقامت و حد وسط میان دو چیز است و «قوام» (بر وزن کتاب) به معنی چیزی است که مایه قیام و استقرار بوده باشد.

سختگیری و اسراف

بدون شک اسراف یکی از مذموم‏ترین اعمال از دیدگاه قرآن و اسلام است، و در آیات و روایات نکوهش فراوانی از آن شده، اسراف یک برنامه فرعونی است (وان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین) (یونس ۸۳).

اسراف کنندگان اصحاب دوزخ و جهنمند (و ان المسرفین هم اصحاب النار) (غافر ۴۳).

و با توجه به آنچه امروز ثابت شده که منابع روی زمین با توجه به جمعیت انسانها آن قدر زیاد نیست که بتوان اسراف کاری کرد، و هر اسراف کاری سبب محرومیت انسانهای بی‏گناهی خواهد بود، بعلاوه روح اسراف معمولا توأم با خودخواهی و خودپسندی و بیگانگی از خلق خدا است.

در عین حال بخل و سختگیری و خسیس بودن نیز به همین اندازه زشت و ناپسند و نکوهیده است، اصولا از نظر بینش توحیدی مالک اصلی خدا است و ما همه امانت‏دار او هستیم و هرگونه تصرفی بدون اجازه و رضایت او زشت و ناپسند است و می‏دانیم او نه اجازه اسراف می‏دهد و نه اجازه بخل و تنگ چشمی.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى