تفسیر سوره فاطر ، آیه ۲۹ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر سوره فاطر ، آیه ۲۹

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً یَرْجُونَ تِجارَهً لَنْ تَبُورَ  *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‏کنند و نماز را برپا می‏دارند و از آنچه به آنان روزی داده‏ایم پنهان و آشکار انفاق می‏کنند، تجارتی (پرسود و) بی‏زیان و خالی از کساد را امید دارند. *

تفسیر نمونه :

إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً یَرْجُونَ تِجارَهً لَنْ تَبُورَ

کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‏کنند و نماز را برپا می‏دارند و از آنچه به آنان روزی داده‏ایم پنهان و آشکار انفاق می‏کنند، تجارتی (پرسود و) بی‏زیان و خالی از کساد را امید دارند. *

– کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‏کنند و نماز را برپا می‏دارند و از آنچه به آنها روزی داده‏ایم پنهان و آشکار انفاق می‏کنند، تجارت (پر سودی) را امید دارند که نابودی و کساد در آن نیست.

تفسیر:

معامله پرسود با پروردگار!

از آنجا که در آیات گذشته به مقام خوف و خشیت عالمان اشاره شده بود در آیات مورد بحث به مقام «امید و رجاء» آنها اشاره می‏کند، چرا که گفتیم تنها به وسیله این دو بال است که انسان می‏تواند به اوج آسمان سعادت پرواز کند، و مسیر تکامل را طی نماید، نخست می‏فرماید: «کسانی که کتاب الهی را

تلاوت می‏کنند، و نماز را برپا می‏دارند، و از آنچه به آنها روزی داده‏ایم در پنهان و آشکار انفاق می‏کنند، آنها امید تجارتی دارند که نابودی و فساد و کساد در آن نیست» (ان الذین یتلون کتاب الله و اقاموا الصلاه و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانیه یرجون تجاره لن تبور).

بدیهی است که «تلاوت» در اینجا به معنی قرائت سرسری و خالی از تفکر و اندیشه نیست، خواندنی است که سرچشمه فکر باشد، فکری که سرچشمه عمل صالح گردد، عملی که از یکسو انسان را به خدا پیوند دهد که مظهر آن نماز است، و از سوی دیگر به خلق خدا ارتباط دهد که مظهر آن انفاق است، انفاق از تمام آنچه خدا به انسان داده، از علمش، از مال و ثروت و نفوذش، از فکر نیرومندش از اخلاق و تجربیاتش، و خلاصه از تمام مواهب خدادادی.

این انفاق گاهی مخفیانه صورت می‏گیرد تا نشانه اخلاص کامل باشد (سرا).

و گاه آشکارا تا مشوق دیگران گردد و تعظیم شعائر شود (علانیه).

آری علمی که چنین اثری دارد مایه رجاء و امیدواری است.

با توجه به آنچه در این آیه و آیه پیشین آمده چنین نتیجه می‏گیریم که علمای راستین دارای این صفاتند:

از نظر روحی قلبشان مملو از خشیت و ترس آمیخته با عظمت خدا است.

از نظر گفتار زبانشان به تلاوت آیات خدا مشغول است.

از نظر عمل روحی و جسمی نماز می‏خوانند و او را عبادت می‏کنند.

از نظر عمل مالی از آنچه دارند در آشکار و پنهان انفاق می‏نمایند.

و سرانجام از نظر هدف، افق فکرشان آنچنان بالا است که دل از دنیای مادی زودگذر برکنده، تنها به تجارت پرسود الهی می‏نگرند که دست فنا به دامانش دراز نمی‏شود.

این نکته نیز قابل توجه است که «تبور» از ماده «بوار» به معنی شدت کسادی است، و از آنجا که شدت کسادی باعث فساد می‏شود «بوار» به معنی هلاکت آمده، به این ترتیب «تجارت خالی از بوار» تجارتی است که نه کساد دارد و نه فساد!

در حدیث جالبی چنین آمده: «مردی خدمت رسول خدا عرض کرد: چرا من مرگ را دوست ندارم؟!

فرمود: آیا مال و ثروتی داری؟ عرض کرد آری.

فرمود: آنرا پیش از خودت بفرست، عرض کرد نمی‏توانم!

فرمود: ان قلب الرجل مع ماله ان قدمه احب ان یلحق به، و ان اخره احب ان یتأخر معه: «قلب انسان همراه اموال او است، اگر آن را پیش از خود بفرستد، دوست دارد به آن ملحق شود، و اگر آن را نگه دارد دوست دارد همراه آن بماند»!.

این حدیث در حقیقت روح آیه فوق را منعکس ساخته، زیرا می‏گوید آنها که نماز را برپا می‏دارند و انفاق در راه خدا می‏کنند امید و علاقه به سرای دیگر دارند، چرا که نیکها را قبل از خود فرستاده‏اند و مایلند به آن ملحق شوند.

نکته:

شرایط عجیب این تجارت

جالب اینکه در بسیاری از آیات قرآن این جهان به تجارتخانه‏ای تشبیه شده که تاجران آن انسانها، و مشتری پروردگار بزرگ و متاع آن عمل صالح، و بها بهشت و رحمت و رضای او است.

و اگر درست بیندیشیم این تجارت عجیب با خداوند کریم بی‏نظیر است، چرا که دارای امتیازاتی است که در هیچ تجارتی وجود ندارد:

– تمام سرمایه را خودش در اختیار فروشنده گذارده سپس در مقام خریداری برمی‏آید!

– او خریدار است در حالی که هیچ نیازی به خریداری این اعمال ندارد، چرا که خزائن همه چیز نزد او است!

– او «متاع قلیل» را به «بهای گزاف» می‏خرد «یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الکثیر»: ای خدائی که عمل کم را می‏پذیری و گناهان بسیار را می‏بخشی».

– حتی متاع بسیار ناچیز را خریدار است «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره».

– گاه بها را هفتصد برابر و گاه افزونتر از آن می‏دهد (بقره- ۲۶۱).

– علاوه بر پرداخت این بهای عظیم، باز از فضل و رحمتش آنچه در فکر نمی‏گنجد بر آن می‏افزاید «و یزیدهم من فضله» (آیه مورد بحث).

و چه تاسف‏آور است که انسان خردمند آزاده چشم از چنین تجارتی بربندد و به غیر آن روی آورد و از آن بدتر که متاع هستی خود را به هیچ بفروشد!

امیر مؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید: «و انه لیس لانفسکم ثمن الا الجنه فلا تبیعوها الا بها» «بدانید که برای سرمایه هستی شما بهائی غیر از بهشت نیست آنرا به غیر این بها نفروشید».

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى