تفسیر سوره فاطر ، آیه ۲۹
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً یَرْجُونَ تِجارَهً لَنْ تَبُورَ *
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
کسانی که کتاب الهی را تلاوت میکنند و نماز را برپا میدارند و از آنچه به آنان روزی دادهایم پنهان و آشکار انفاق میکنند، تجارتی (پرسود و) بیزیان و خالی از کساد را امید دارند. *
تفسیر نمونه :
إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً یَرْجُونَ تِجارَهً لَنْ تَبُورَ
کسانی که کتاب الهی را تلاوت میکنند و نماز را برپا میدارند و از آنچه به آنان روزی دادهایم پنهان و آشکار انفاق میکنند، تجارتی (پرسود و) بیزیان و خالی از کساد را امید دارند. *
– کسانی که کتاب الهی را تلاوت میکنند و نماز را برپا میدارند و از آنچه به آنها روزی دادهایم پنهان و آشکار انفاق میکنند، تجارت (پر سودی) را امید دارند که نابودی و کساد در آن نیست.
تفسیر:
معامله پرسود با پروردگار!
از آنجا که در آیات گذشته به مقام خوف و خشیت عالمان اشاره شده بود در آیات مورد بحث به مقام «امید و رجاء» آنها اشاره میکند، چرا که گفتیم تنها به وسیله این دو بال است که انسان میتواند به اوج آسمان سعادت پرواز کند، و مسیر تکامل را طی نماید، نخست میفرماید: «کسانی که کتاب الهی را
تلاوت میکنند، و نماز را برپا میدارند، و از آنچه به آنها روزی دادهایم در پنهان و آشکار انفاق میکنند، آنها امید تجارتی دارند که نابودی و فساد و کساد در آن نیست» (ان الذین یتلون کتاب الله و اقاموا الصلاه و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانیه یرجون تجاره لن تبور).
بدیهی است که «تلاوت» در اینجا به معنی قرائت سرسری و خالی از تفکر و اندیشه نیست، خواندنی است که سرچشمه فکر باشد، فکری که سرچشمه عمل صالح گردد، عملی که از یکسو انسان را به خدا پیوند دهد که مظهر آن نماز است، و از سوی دیگر به خلق خدا ارتباط دهد که مظهر آن انفاق است، انفاق از تمام آنچه خدا به انسان داده، از علمش، از مال و ثروت و نفوذش، از فکر نیرومندش از اخلاق و تجربیاتش، و خلاصه از تمام مواهب خدادادی.
این انفاق گاهی مخفیانه صورت میگیرد تا نشانه اخلاص کامل باشد (سرا).
و گاه آشکارا تا مشوق دیگران گردد و تعظیم شعائر شود (علانیه).
آری علمی که چنین اثری دارد مایه رجاء و امیدواری است.
با توجه به آنچه در این آیه و آیه پیشین آمده چنین نتیجه میگیریم که علمای راستین دارای این صفاتند:
از نظر روحی قلبشان مملو از خشیت و ترس آمیخته با عظمت خدا است.
از نظر گفتار زبانشان به تلاوت آیات خدا مشغول است.
از نظر عمل روحی و جسمی نماز میخوانند و او را عبادت میکنند.
از نظر عمل مالی از آنچه دارند در آشکار و پنهان انفاق مینمایند.
و سرانجام از نظر هدف، افق فکرشان آنچنان بالا است که دل از دنیای مادی زودگذر برکنده، تنها به تجارت پرسود الهی مینگرند که دست فنا به دامانش دراز نمیشود.
این نکته نیز قابل توجه است که «تبور» از ماده «بوار» به معنی شدت کسادی است، و از آنجا که شدت کسادی باعث فساد میشود «بوار» به معنی هلاکت آمده، به این ترتیب «تجارت خالی از بوار» تجارتی است که نه کساد دارد و نه فساد!
در حدیث جالبی چنین آمده: «مردی خدمت رسول خدا عرض کرد: چرا من مرگ را دوست ندارم؟!
فرمود: آیا مال و ثروتی داری؟ عرض کرد آری.
فرمود: آنرا پیش از خودت بفرست، عرض کرد نمیتوانم!
فرمود: ان قلب الرجل مع ماله ان قدمه احب ان یلحق به، و ان اخره احب ان یتأخر معه: «قلب انسان همراه اموال او است، اگر آن را پیش از خود بفرستد، دوست دارد به آن ملحق شود، و اگر آن را نگه دارد دوست دارد همراه آن بماند»!.
این حدیث در حقیقت روح آیه فوق را منعکس ساخته، زیرا میگوید آنها که نماز را برپا میدارند و انفاق در راه خدا میکنند امید و علاقه به سرای دیگر دارند، چرا که نیکها را قبل از خود فرستادهاند و مایلند به آن ملحق شوند.
نکته:
شرایط عجیب این تجارت
جالب اینکه در بسیاری از آیات قرآن این جهان به تجارتخانهای تشبیه شده که تاجران آن انسانها، و مشتری پروردگار بزرگ و متاع آن عمل صالح، و بها بهشت و رحمت و رضای او است.
و اگر درست بیندیشیم این تجارت عجیب با خداوند کریم بینظیر است، چرا که دارای امتیازاتی است که در هیچ تجارتی وجود ندارد:
– تمام سرمایه را خودش در اختیار فروشنده گذارده سپس در مقام خریداری برمیآید!
– او خریدار است در حالی که هیچ نیازی به خریداری این اعمال ندارد، چرا که خزائن همه چیز نزد او است!
– او «متاع قلیل» را به «بهای گزاف» میخرد «یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الکثیر»: ای خدائی که عمل کم را میپذیری و گناهان بسیار را میبخشی».
– حتی متاع بسیار ناچیز را خریدار است «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره».
– گاه بها را هفتصد برابر و گاه افزونتر از آن میدهد (بقره- ۲۶۱).
– علاوه بر پرداخت این بهای عظیم، باز از فضل و رحمتش آنچه در فکر نمیگنجد بر آن میافزاید «و یزیدهم من فضله» (آیه مورد بحث).
و چه تاسفآور است که انسان خردمند آزاده چشم از چنین تجارتی بربندد و به غیر آن روی آورد و از آن بدتر که متاع هستی خود را به هیچ بفروشد!
امیر مؤمنان علی علیهالسلام میفرماید: «و انه لیس لانفسکم ثمن الا الجنه فلا تبیعوها الا بها» «بدانید که برای سرمایه هستی شما بهائی غیر از بهشت نیست آنرا به غیر این بها نفروشید».
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى