تفسیر سوره طلاق ، آیه ۷ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر سوره طلاق ، آیه ۷

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

 لِیُنْفِقْ ذُو سَعَهٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها  سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً  *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

آنان که امکانات وسیعی دارند، باید از امکانات وسیع خود انفاق کنند و آنها که تنگدست اند، از آنچه که خدا به آنها داده انفاق نمایند؛ خداوند هیچ کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی‏کند؛ خداوند بزودی بعد از سختیها آسانی قرار می‏ دهد.

تفسیر نمونه :

آیه‏ ی بعد، هفتمین و آخرین حکم را در این زمینه بیان کرده، می‏افزاید:

«آنهائی که امکانات وسیعی دارند، از امکانات خود انفاق کنند، و آنها که تنگدستند، از آنچه خدا به آنها داده انفاق نمایند، خداوند هیچکس را جز به اندازه ‏ی آنچه به او داده، تکلیف نمی‏کند» (لینفق ذو سعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه اللَّه لا یکلف اللَّه نفساً الا ما آتاها).

آیا این دستور یعنی انفاق به اندازه‏ ی توانائی، مربوط به زنانی است که بعد از جدائی، شیر دادن کودکان را بر عهده می‏گیرند، و یا مربوط به ایام عده است که در آیات قبل به طور اجمال اشاره شده بود، و یا مربوط به هر دو است؟.

معنی اخیر از همه مناسبتر است، هر چند جمعی از مفسران، آن را تنها مربوط به زنان شیرده دانسته ‏اند، در حالی که در آیات گذشته در این باره تعبیر به «اجر» شده نه «نفقه و انفاق».

به هر حال آنها که توانائی کافی دارند، باید مضایقه و سختگیری نکنند، و آنها که تمکن مالی ندارند، بیش از توانائی خود مأمور نیستند، و زنان نمی‏ توانند ایرادی به آنها داشته باشند. به این ترتیب به آنها که دارند بخل کنند، و نه آنها که ندارند مستحق ملامتند.

و در پایان آیه، برای اینکه تنگی معیشت، سبب خارج شدن از جاده حق و عدالت نگردد، و هیچ یک زبان به شکایت نگشایند، می‏ فرماید: «خداوند به زودی بعد از سختیها، آسانی و راحتی قرار می‏دهد» (سیجعل اللَّه بعد عسر یسراً). یعنی غم مخورید، بیتابی نکنید، دنیا به یک حال نمی‏ ماند، مبادا مشکلات مقطعی و زودگذر رشته‏ ی صبر و شکیبائی شما را پاره کند.

این تعبیر برای همیشه و مخصوصاً هنگام نزول این آیات که مسلمانان از نظر معیشت سخت در فشار بودند، نوید و بشارتی است از آینده‏ی امیدبخش صابران، و اتفاقاً چیزی نگذشت که خداوند درهای رحمت و برکت خود را به روی آنها گشود.

– خدا تکلیف ما لا یطاق نمی‏کند

نه تنها حکم عقل، بلکه حکم شرع نیز بر این معنی گواه است که تکالیف انسانها باید در حدود توانائی آنها باشد، جمله‏ ی «لا یکلف اللَّه نفساً الا ما آتاها» که در ضمن آیات فوق آمده نیز اشاره به همین معنی است.

ولی در بعضی از روایات می‏خوانیم که منظور از «ما آتاها»، «ما اعلمها» است، یعنی خداوند هرکس را به مقداری تکلیف می‏کند که به او «اعلام» کرده است، و لذا به این آیه در مباحث «اصل برائت» در علم اصول استدلال کرده‏اند، که اگر انسان حکمی را نمی‏داند، مسئولیتی در برابر آن ندارد.

ولی از آنجا که عدم آگاهی، گاهی سبب عدم توانائی می‏شود، ممکن است، منظور، جهلی باشد که سرچشمه‏ ی عجز گردد.

بنابراین آیه می‏تواند مفهوم وسیعی داشته باشد، که هم عدم قدرت را شامل شود و هم جهل را که موجب عدم قدرت بر انجام کار می‏گردد.

– اهمیت نظام خانواده

دقت و ظرافتی که در بیان احکام زنان مطلقه و حقوق آنها در آیات فوق به کار رفته، و حتی بسیاری از ریزه‏ کاریهای این مسأله، در آیات قرآن، که در حقیقت قانون اساسی اسلام است، بازگو شده، دلیل روشنی است به اهمیتی که اسلام برای نظام خانواده و حفظ حقوق زنان و فرزندان قائل است. از طلاق تا آنجا که ممکن است جلوگیری می‏کند، و ریشه‏ های آن را می‏خشکاند، اما هرگاه کار به بن‏ بست کشید و چاره‏ای جز طلاق و جدائی نبود، اجازه نمی‏دهد، حقوق فرزندان و یا زنان در این کشمکش پایمال گردد، حتی طرح جدائی را طوری می‏ریزد که امکان بازگشت غالباً وجود داشته باشد.

دستوراتی همچون امساک به معروف و جدائی به معروف و نیز عدم زیان و ضرر و تضییق و سخت‏گیری نسبت به زنان، و همچنین مشاوره‏ ی شایسته برای روشن ساختن سرنوشت کودکان، و مانند اینها که در آیات فوق آمده است، همگی گواه بر این معنی است.

اما متأسفانه عدم آگاهی بسیاری از مسلمانان از این امور، و یا عدم عمل به آن در عین آگاهی، سبب شده است که در هنگام جدائی و طلاق مشکلات زیادی برای خانواده ‏ها و مخصوصاً فرزندان، به وجود آید، و این نیست جز به خاطر اینکه مسلمانان از چشمه‏ ی فیض‏بخش قرآن دور ماندند. مثلا با اینکه قرآن با صراحت می‏گوید: زنان مطلقه نباید در دوران عده از خانه‏ ی شوهر بیرون روند و نه شوهر حق دارد آنها را بیرون بفرستد، کاری که اگر انجام شود، امید بازگشت غالب زنان به زندگی زناشوئی بسیار زیاد است، اما کمتر زن و مرد مسلمانی را پیدا می‏کنید که بعد از جدائی و طلاق به این دستور اسلامی عمل کند، و این راستی مایه‏ ی تأسف است.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى