تفسیر سوره بقره ، آیه ۲۴۵ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر سوره بقره ، آیه ۲۴۵

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَهً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

کیست که به خدا «قرض الحسنه‏ ای‏» دهد، (و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند،) تا آن را برای او، چندین برابر کند؟ و خداوند است (که روزی بندگان را) محدود یا گسترده می‏سازد؛ (و انفاق، هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی‏شود). و به سوی او باز گردانده می شوید(و پاداش خود را خواهید گرفت).

تفسیر نمونه

کیست که به خدا «قرض الحسنه‏ ای» دهد، (و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند،) تا آن را برای او، چندین برابر کند؟ و خداوند است که (روزی بندگان را) محدود یا گسترده می‏سازد، (و انفاق، هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی‏شود). و به سوی او باز می‏گردید (و پاداش خود را خواهید گرفت).

شان نزول:

در شان نزول آیه دوم، چنین نقل کرده‏اند که: روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس صدقه‏ای بدهد دو برابر آن در بهشت خواهد داشت، «ابو الدحداح انصاری» عرض کرد، ای رسول خدا من دو باغ دارم اگر یکی از آنها را به عنوان صدقه بدهم دو برابر آن را در بهشت خواهم داشت، فرمود: آری، عرض کرد: ام الدحداح نیز با من خواهد بود فرمود: آری، عرض کرد: فرزندان نیز با منند؟ فرمود: آری، سپس او باغی را که بهتر بود، به عنوان صدقه به پیامبر صلی الله علیه و آله داد، آیه فوق نازل شد، و صدقه او را دو هزار هزار برابر برای او کرد و این است معنی اضعافا کثیره.

ابو الدحداح بازگشت و همسرش ام الدحداح و فرزندان را در آن باغی دید که صدقه قرار داده بود به در باغ ایستاد و نخواست وارد آن شود، و همسرش را صدا زد و گفت: من این باغ را صدقه قرار داده‏ام و دو برابرش را در بهشت خریداری کرده‏ام و تو و فرزندان نیز با من خواهید بود، همسرش گفت مبارک است آنچه را فروخته و آنچه را خریده‏ای، پس همگی از باغ خارج شدند و آن را به پیامبر صلی الله علیه و آله تسلیم کرد، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «چه بسیار نخله‏هائی در بهشت که شاخه‏هایش برای ابی الدحداح آویزان شده است».

سپس می‏افزاید: «کیست که به خدا وام نیکوئی دهد (و از اموالی که او بخشیده است در طریق جهاد و در طریق حمایت مستمندان، انفاق کنند تا خداوند آن را برای او، چندین برابر کند» (من ذا الذی یقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه له اضعافا کثیره).

بنابراین وام دادن به خداوند به معنی «انفاق فی سبیل الله» است و به گفته بعضی از مفسران، انفاقهائی است که در راه جهاد می‏شود، زیرا در آن زمان تهیه هزینه‏های مختلف جهاد، بر دوش مبارزان مسلمان بود، در حالی که بعضی دیگر معتقدند هر گونه انفاقی را شامل می‏شود، هر چند بعد از آیه جهاد وارد شده است.

ولی تفسیر دوم با ظاهر آیه سازگارتر است، به خصوص اینکه معنی اول را نیز در بر می‏گیرد، و اصولا انفاق در راه خدا، و کمک به نیازمندان و حمایت از محرومان، همان کار جهاد را می‏کند، زیرا هر دو مایه استقلال و سربلندی جامعه اسلامی است.

«اضعاف» جمع «ضعف» (بر وزن شعر) به معنی دو یا چند برابر کردن چیزی است، و با توجه اینکه این واژه به صورت جمع در آیه آمده و با کلمه «کثیره»، تاکید شده، به علاوه جمله «یضاعف» نیز تاکید بیشتری را از یضعف می‏رساند (آن چنان که ارباب لغت گفته‏اند) از مجموع این جهات، استفاده می‏شود، که خداوند، برای انفاق کنندگان پاداش بسیار فراوانی قرار داده، و انفاق در راه خدا همچون بذر مستعدی است که در زمین آماده‏ای افشانده شود، و به وسیله بارانهای پی در پی آبیاری گردد، و ده‏ها و گاه صدها برابر، نتیجه دهد (همان گونه که در آیه ۲۶۱ همین سوره خواهد آمد).

و در پایان آیه می‏فرماید: «خداوند (روزی بندگان را) محدود و گسترده می‏کند و همه شما به سوی او باز می‏گردید» (و الله یقبض و یبصط و الیه ترجعون).

اشاره به اینکه تصور نکنید انفاق و بخشش، اموال شما را کم می‏کند زیرا گسترش و محدودیت، روزی شما به دست خدا است و او توانائی دارد در عوض اموال انفاق شده، به مراتب بیش از آن را در اختیار شما قرار دهد، بلکه با توجه به ارتباط و به هم پیوستگی افراد اجتماع با یکدیگر، همان اموال انفاق شده در واقع به شما باز می‏گردد.

این از نظر دنیا، و از نظر آخرت، فراموش نکنید که همه به سوی او باز می‏گردید و پاداشهای بزرگ شما آنجا است.

نکته:

چرا تعبیر به قرض؟

در چندین آیه از قرآن مجید (و از جمله آیه بالا) در مورد انفاق در راه خدا تعبیر به قرض و وام دادن به پروردگار آمده است، و این نهایت لطف خداوند نسبت به بندگان را از یک سو و کمال اهمیت مساله انفاق را از سوی دیگر می‏رساند، با اینکه مالک حقیقی سراسر هستی او است، و انسانها تنها به عنوان نمایندگی خداوند، در بخش کوچکی از آن، تصرف می‏کنند چنانکه در آیه ۷ سوره حدید می‏خوانیم: آمنوا بالله و رسوله و انفقوا مما جعلکم مستخلفین فیه: «ایمان به خدا و رسولش بیاورید و از آنچه خداوند شما را در آن نماینده خود ساخته، انفاق کنید» ولی با این حال بر می‏گردد و از بنده خود استقراض می‏کند، آن هم استقراضی با چنین سود بسیار فراوان، «کرم بین و لطف خداوندگار»!

در نهج البلاغه آمده است که می‏فرماید: و استقرضکم و له خزائن السموات و الارض و هو الغنی الحمید و انما اراد ان یبلوکم ایکم احسن عملا: «خداوند از شما در خواست قرض کرده در حالی که گنجهای آسمان و زمین از آن او است و بی نیاز و ستوده، (آری اینها نه از جهت نیاز او است) بلکه می‏خواهد شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید».

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى