تفسیر آیه ۹۹، سوره توبه ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۹۹، سوره توبه

وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها  قُرْبَهٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ *

گروهی (دیگر) از عربهای بادیه‏ نشین، به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند؛ و آنچه را انفاق می‏کنند، مایه ی تقرب به خدا، و دعای پیامبر می‏دانند؛ آگاه باشید اینها مایه ی تقرب آنهاست. خداوند بزودی آنان را در رحمت خود وارد خواهد ساخت؛ به یقین، خداوند آمرزنده و مهربان است.

تفسیر نمونه :

و در آخرین آیه به گروه دوم یعنی مؤمنان بااخلاص بادیه ‏نشین اشاره کرده می‏گوید: «گروهی از این عربهای بادیه‏ نشین کسانی هستند که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند» (و من الاعراب من یؤمن بالله و الیوم الاخر).

به همین دلیل هیچگاه انفاق در راه خدا را غرامت و زیان، نمی‏دانند، بلکه با توجه به پاداشهای وسیع الهی در این جهان و سرای دیگر، «این کار را وسیله‏ی نزدیکی به خدا و مایه ‏ی توجه و دعای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که افتخار و برکت بزرگی است می‏دانند» (و یتخذ ما ینفق قربات عند الله و صلوات الرسول).

در اینجا خداوند این طرز فکر آنها را با تأکید فراوان تصدیق می‏کند و می‏گوید: «آگاه باشید که این انفاقها به طور قطع مایه‏ی تقرب آنها در پیشگاه خداوند است» (الا انها قربه لهم).

و به همین دلیل «خدا آنانرا به زودی در رحمت خود فرو می‏برد» (سیدخلهم الله فی رحمته).

و اگر لغزشهائی از آنها سر زده باشد به خاطر ایمان و اعمال پاکشان آنها را می‏بخشد «زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است» (ان الله غفور رحیم).

تأکیدهای پی‏درپی‏ای که در این آیه دیده می‏شود راستی جالب است، کلمه «الا» «و ان» که هر دو برای بیان تأکید می‏باشد، و سپس جمله سیدخلهم الله فی رحمته مخصوصا با توجه به «فی» که ورود و غوطه‏ور شدن در رحمت الهی را می‏رساند، و بعدا جمله‏ ی آخر که با «ان» شروع شده، و دو صفت از صفات مهرآمیز خدا (غفور و رحیم) را ذکر می‏کند، همه بیان‏ کننده‏ ی نهایت لطف و رحمت خدا درباره‏ی این گروه است، شاید به این جهت که این گروه با محروم بودن از تعلیم و تربیت، و عدم دسترسی کافی به آیات الهی و سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باز از جان و دل اسلام را پذیرا شده‏اند و با نداشتن امکانات مالی (که وضع بادیه‏ نشینان ایجاب می‏کند) از انفاق در راه خدا خودداری نمی‏ کنند بنابراین شایسته هرگونه تقدیر و تشویقند بیش از آنچه شهرنشینان متمکن شایستگی دارند.

مخصوصا توجه به این نکته لازم است که در مورد «اعراب منافق» علیهم دائره السوء که نشان دهنده‏ی احاطه‏ی بدبختیها به آنها است به کار رفته، اما در مورد «اعراب باایمان و فداکار» کلمه‏ی فی رحمته که بیانگر احاطه ‏ی رحمت الهی به آنها است ذکر شده است، یکی رحمت او را احاطه کرده و دیگری را بدبختی ها!

– در آیات فوق درباره‏ی بادیه‏نشینان باایمان خواندیم که آنها انفاق خود را مایه‏ی «قرب» به خدا می‏دانند، مخصوصا این کلمه به صورت جمع و «قربات» آمده بود که نشان می‏دهد که آنها نه یک قرب، بلکه قربها در آن می‏جویند، و شک نیست که «قرب» و «قربت» در برابر پروردگار به معنی نزدیکی مکانی نمی‏باشد، بلکه نزدیکی مقامی، یعنی رفتن به سوی او که کمال مطلق است، و پرتوی از صفات جمال و جلالش را بر صفحه‏ ی فکر و جان افکندن.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى