تفسیر آیه ۹۲ ، سوره آل عمران
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ *
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمیرسید مگر اینکه از آنچه دوست میدارید، (در راه خدا) انفاق کنید؛ و آنچه انفاق میکنید، خداوند از آن آگاه است.
تفسیر نمونه :
تفسیر:
یک نشانه ایمان
لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون
واژه «بر» در اصل به معنی وسعت است، و لذا صحراهای وسیع را «بر» (بفتح ب) میگویند، و به همین جهت به کارهای نیک که نتیجه آن گسترده است و به- دیگران میرسد «بر» (بکسر ب) گفته میشود، و تفاوت میان «بر» و «خیر» از نظر لغت عرب این است که «بر» نیکوکاری توأم با توجه و از روی قصد و اختیار است، ولی «خیر» به هر نوع نیکی که به دیگری بشود اگر چه بدون توجه باشد، اطلاق میگردد.
آیه فوق میگوید: «شما هرگز بحقیقت «بر» و نیکی نمیرسید مگر اینکه از آنچه دوست میدارید در راه خدا انفاق کنید».
در این که مقصود در اینجا از کلمه «بر» چیست؟ مفسران گفتگوی بسیار دارند، بعضی آن را به معنی بهشت، و بعضی به معنی پرهیزکاری و تقوی، و بعضی به معنی پاداش نیک گرفتهاند، ولی آنچه از آیات قرآن استفاده میشود این است که «بر» معنی وسیعی دارد و به تمام نیکیها اعم از ایمان و اعمال پاک گفته میشود، چنانکه از آیه ۱۷۷ سوره بقره استفاده میشود که «ایمان به خدا، و روز جزا، و پیامبران، و کمک به نیازمندان، و نماز و روزه، و وفای به عهد، و استقامت در برابر مشکلات و حوادث» همه از شعب «بر» محسوب میشوند.
بنابراین رسیدن به مقام نیکوکاران واقعی، شرایط زیادی دارد که یکی از آنها انفاق کردن از اموالی است که مورد علاقه انسان است، زیرا عشق و علاقه واقعی به خدا، و احترام به اصول انسانیت و اخلاق، آنگاه روشن میشود که انسان بر سر دوراهی قرار گیرد، در یک طرف مال و ثروت یا مقام و منصبی قرار داشته باشد که مورد علاقه شدید او است، و در طرف مقابل خدا و حقیقت و عواطف انسانیت و نیکوکاری، اگر از اولی بخاطر دومی صرف نظر کرد معلوم میشود که در عشق و علاقه خود صادق است، و اگر تنها در این راه از موضوعات جزئی حاضر بود صرف نظر کند، معلوم میشود عشق و علاقه معنوی او نیز بهمان پایه است و این مقیاسی است برای سنجش ایمان و شخصیت.
نفوذ آیات قرآن در دلهای مسلمانان
نفوذ آیات قرآن در دلهای مسلمانان بقدری سریع و عمیق بود که بلافاصله بعد از نزول آیات اثر آن ظاهر میگشت، بعنوان نمونه در مورد آیه فوق در تواریخ و تفاسیر اسلامی چنین میخوانیم:
– یکی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله بنام ابوطلحه انصاری در مدینه نخلستان و باغی داشت بسیار مصفا و زیبا، که همه در مدینه از آن سخن میگفتند، در آن چشمه آب صافی بود که هر موقع پیامبر صلی الله علیه و آله به آن باغ میرفت از آن آب میل میکرد و وضو میساخت، و علاوه بر همه اینها آن باغ درآمد خوبی برای «ابوطلحه»
داشت، پس از نزول آیه فوق به خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و عرض کرد: میدانی که محبوبترین اموال من همین باغ است، و من میخواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا ذخیرهای برای رستاخیز من باشد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بخ بخ ذلک مال رابح لک: آفرین بر تو، آفرین بر تو، این ثروتی است که برای تو سودمند خواهد بود، سپس فرمود: من صلاح میدانم که آن را به خویشاوندان نیازمند خود بدهی، ابوطلحه دستور پیامبر صلی الله علیه و آله را عمل کرد و آن را در میان بستگان خود تقسیم کرد.
– روزی مهمانی بر ابوذر وارد شد، او که زندگی سادهای داشت از مهمان معذرت خواست که من بر اثر گرفتاری نمیتوانم شخصا از تو پذیرایی کنم، من چند شتر در فلان نقطه دارم، قبول زحمت کن بهترین آنها را بیاور (تا برای تو قربانی کنم) میهمان رفت و شتر لاغری با خود آورد، ابوذر به او گفت به من خیانت کردی، چرا چنین شتری آوردی؟ او در جواب گفت: من فکر کردم روزی به شترهای دیگر نیازمند خواهی شد، ابوذر گفت: روز نیاز من زمانی است که از این جهان چشم میبندم (چه بهتر که برای آن روز ذخیره کنم) خداوند میفرماید:
لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون
-زبیده همسر هارون الرشید قرآنی بسیار گران قیمت داشت که آن را با زر و زیور و جواهرات تزیین کرده بود و علاقه فراوانی به آن داشت، یک روز هنگامی که از همان قرآن تلاوت میکرد به آیه لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون رسید، با خواندن آیه در فکر فرورفت و با خود گفت هیچ چیز مثل این قرآن نزد من محبوب نیست و باید آن را در راه خدا انفاق کنم، کسی را به دنبال جواهر فروشان فرستاد و تزیینات و جواهرات آنرا بفروخت و بهای آن را در بیابانهای حجاز برای تهیه آب مورد نیاز بادیه نشینان مصرف کرد که میگویند: امروز هم بقایای آن چاهها وجود دارد و به نام او نامیده میشود.
و ما تنفقوا من شیء فان الله به علیم
در پایان آیه برای جلب توجه انفاق کنندگان میفرماید: آنچه در راه خدا انفاق میکنید کم یا زیاد از اموال مورد علاقه یا غیر مورد علاقه، خداوند از همه آنها آگاه است و بنابراین هرگز گم نخواهد شد و نیز چگونگی آن بر او مخفی نخواهد ماند.
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى