تفسیر آیه ۹۲ ، سوره آل عمران ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۹۲ ، سوره آل عمران

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‏رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‏دارید، (در راه خدا) انفاق کنید؛ و آنچه انفاق می‏کنید، خداوند از آن آگاه است.

تفسیر نمونه :

تفسیر:

یک نشانه ایمان

لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون

واژه «بر» در اصل به معنی وسعت است، و لذا صحراهای وسیع را «بر» (بفتح ب) می‏گویند، و به همین جهت به کارهای نیک که نتیجه آن گسترده است و به- دیگران می‏رسد «بر» (بکسر ب) گفته می‏شود، و تفاوت میان «بر» و «خیر» از نظر لغت عرب این است که «بر» نیکوکاری توأم با توجه و از روی قصد و اختیار است، ولی «خیر» به هر نوع نیکی که به دیگری بشود اگر چه بدون توجه باشد، اطلاق می‏گردد.

آیه فوق می‏گوید: «شما هرگز بحقیقت «بر» و نیکی نمی‏رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‏دارید در راه خدا انفاق کنید».

در این که مقصود در اینجا از کلمه «بر» چیست؟ مفسران گفتگوی بسیار دارند، بعضی آن را به معنی بهشت، و بعضی به معنی پرهیزکاری و تقوی، و بعضی به معنی پاداش نیک گرفته‏اند، ولی آنچه از آیات قرآن استفاده می‏شود این است که «بر» معنی وسیعی دارد و به تمام نیکیها اعم از ایمان و اعمال پاک گفته می‏شود، چنانکه از آیه ۱۷۷ سوره بقره استفاده می‏شود که «ایمان به خدا، و روز جزا، و پیامبران، و کمک به نیازمندان، و نماز و روزه، و وفای به عهد، و استقامت در برابر مشکلات و حوادث» همه از شعب «بر» محسوب می‏شوند.

بنابراین رسیدن به مقام نیکوکاران واقعی، شرایط زیادی دارد که یکی از آنها انفاق کردن از اموالی است که مورد علاقه انسان است، زیرا عشق و علاقه واقعی به خدا، و احترام به اصول انسانیت و اخلاق، آنگاه روشن می‏شود که انسان بر سر دوراهی قرار گیرد، در یک طرف مال و ثروت یا مقام و منصبی قرار داشته باشد که مورد علاقه شدید او است، و در طرف مقابل خدا و حقیقت و عواطف انسانیت و نیکوکاری، اگر از اولی بخاطر دومی صرف نظر کرد معلوم می‏شود که در عشق و علاقه خود صادق است، و اگر تنها در این راه از موضوعات جزئی حاضر بود صرف نظر کند، معلوم می‏شود عشق و علاقه معنوی او نیز بهمان پایه است و این مقیاسی است برای سنجش ایمان و شخصیت.

نفوذ آیات قرآن در دلهای مسلمانان

نفوذ آیات قرآن در دلهای مسلمانان بقدری سریع و عمیق بود که بلافاصله بعد از نزول آیات اثر آن ظاهر می‏گشت، بعنوان نمونه در مورد آیه فوق در تواریخ و تفاسیر اسلامی چنین می‏خوانیم:

– یکی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله بنام ابوطلحه انصاری در مدینه نخلستان و باغی داشت بسیار مصفا و زیبا، که همه در مدینه از آن سخن می‏گفتند، در آن چشمه آب صافی بود که هر موقع پیامبر صلی الله علیه و آله به آن باغ می‏رفت از آن آب میل می‏کرد و وضو می‏ساخت، و علاوه بر همه اینها آن باغ درآمد خوبی برای «ابوطلحه»

داشت، پس از نزول آیه فوق به خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و عرض کرد: می‏دانی که محبوب‏ترین اموال من همین باغ است، و من می‏خواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا ذخیره‏ای برای رستاخیز من باشد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بخ بخ ذلک مال رابح لک: آفرین بر تو، آفرین بر تو، این ثروتی است که برای تو سودمند خواهد بود، سپس فرمود: من صلاح می‏دانم که آن را به خویشاوندان نیازمند خود بدهی، ابوطلحه دستور پیامبر صلی الله علیه و آله را عمل کرد و آن را در میان بستگان خود تقسیم کرد.

– روزی مهمانی بر ابوذر وارد شد، او که زندگی ساده‏ای داشت از مهمان معذرت خواست که من بر اثر گرفتاری نمی‏توانم شخصا از تو پذیرایی کنم، من چند شتر در فلان نقطه دارم، قبول زحمت کن بهترین آنها را بیاور (تا برای تو قربانی کنم) میهمان رفت و شتر لاغری با خود آورد، ابوذر به او گفت به من خیانت کردی، چرا چنین شتری آوردی؟ او در جواب گفت: من فکر کردم روزی به شترهای دیگر نیازمند خواهی شد، ابوذر گفت: روز نیاز من زمانی است که از این جهان چشم می‏بندم (چه بهتر که برای آن روز ذخیره کنم) خداوند می‏فرماید:

لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون

-زبیده همسر هارون الرشید قرآنی بسیار گران قیمت داشت که آن را با زر و زیور و جواهرات تزیین کرده بود و علاقه فراوانی به آن داشت، یک روز هنگامی که از همان قرآن تلاوت می‏کرد به آیه لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون رسید، با خواندن آیه در فکر فرورفت و با خود گفت هیچ چیز مثل این قرآن نزد من محبوب نیست و باید آن را در راه خدا انفاق کنم، کسی را به دنبال جواهر فروشان فرستاد و تزیینات و جواهرات آنرا بفروخت و بهای آن را در بیابانهای حجاز برای تهیه آب مورد نیاز بادیه نشینان مصرف کرد که می‏گویند: امروز هم بقایای آن چاه‏ها وجود دارد و به نام او نامیده می‏شود.

و ما تنفقوا من شی‏ء فان الله به علیم

در پایان آیه برای جلب توجه انفاق کنندگان می‏فرماید: آنچه در راه خدا انفاق می‏کنید کم یا زیاد از اموال مورد علاقه یا غیر مورد علاقه، خداوند از همه آنها آگاه است و بنابراین هرگز گم نخواهد شد و نیز چگونگی آن بر او مخفی نخواهد ماند.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى