تفسیر آیه ۲۷۱ ، سوره بقره ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۲۷۱ ، سوره بقره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ  وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

اگر انفاق ها را آشکار کنید، خوب است؛ و اگر آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است؛ و قسمتی از گناهان شما را می‏پوشاند؛ (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد.) و خداوند به آنچه انجام می‏دهید، آگاه است.

تفسیر نمونه

در دومین آیه سخن از چگونگی انفاق از نظر آشکار و پنهان بودن است، می‏فرماید: «اگر انفاقها را آشکار کنید، چیز خوبی است، و اگر آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است» (ان تبدوا الصدقات فنعما هی و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم).

«و بخشی از گناهان شما را می‏پوشاند (و در پرتو این کار بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام می‏دهید، آگاه است» (و یکفر عنکم من سیئاتکم و الله بما تعملون خبیر).

نکته‏ ها:

– تردیدی نیست که انفاق علنی و آشکار در راه خدا و اختفای آن هر کدام اثر مفیدی دارد، زیرا هنگامی که انسان به طور آشکار و علنی مال خود را در راه خدا انفاق می‏کند اگر انفاق واجب باشد گذشته از این که مردم تشویق به اینگونه کارهای نیک می‏شوند، رفع این تهمت نیز از انسان می‏گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.

و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملی است که مردم را به کارهای خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی و عام المنفعه تشویق می‏کند.

و چنانچه انفاق به طور مخفی، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائی در آن کمتر است، و خلوص بیشتری در آن خواهد بود، مخصوصا درباره کمک به محرومان، آبروی آنها بهتر حفظ می‏شود، و لذا آیه فوق می‏گوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».

بعضی از مفسران گفته ‏اند این دستور تنها درباره انفاقهای مستحبی است و انفاقهای واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنی باشد.

ولی مسلم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفای انفاق) جنبه عمومی و همگانی ندارد بلکه موارد مختلف است در پاره‏ای از موارد که اثر تشویقی آن بیشتر است و لطمه‏ ای به اخلاص نمی‏زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردی که افراد آبرومندی هستند که حفظ آبروی آنها ایجاب می‏کند انفاق به صورت مخفی انجام گیرد و بیم ریاکاری و عدم اخلاص می‏رود مخفی ساختن آن بهتر خواهد بود.

در بعضی احادیث تصریح شده که انفاقهای واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاقهای مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.

از امام صادق علیه‏السلام نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمائید اما انفاقهای مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».

این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظائف واجب کمتر آمیخته به ریا می‏شود، چون وظیفه‏ ای است که در محیط اسلامی هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعی است که باید همه بپردازند، بنابراین اظهار آن بهتر است و اما انفاقهای مستحبی چون جنبه الزامی ندارد ممکن است اظهار آن به خلوص نیت بزند لذا اختفای آن شایسته‏ تر می‏باشد.

– از جمله «و یکفر عنکم من سیئاتکم» استفاده می‏شود که انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد زیرا بعد از دستور انفاق در این جمله می‏فرماید: «و گناهان شما را می‏پوشاند».

البته مفهوم این سخن آن نیست که بر اثر انفاق کوچکی، همه گناهان بخشوده خواهد شد، بلکه با توجه به کلمه «من» که معمولا برای «تبعیض» به کار می‏رود استفاده می‏شود که انفاق قسمتی از گناهان را می‏پوشاند. روشن است که آن قسمت بستگی به «مقدار انفاق» و «میزان اخلاص» دارد.

درباره‏ی اینکه انفاق سبب آمرزش می‏شود از طرق اهل‏بیت علیهم‏ السلام و اهل تسنن روایات زیادی وارد شده است از جمله در حدیثی آمده است: «انفاق نهانی خشم خدا را فرومی‏ نشاند، و همانطور که آب آتش را خاموش می‏کند گناه انسان را از بین می‏برد».

و نیز در روایتی آمده است: «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار می‏دهد، در روزی که سایه‏ای جز سایه او نیست: پیشوای دادگر، و جوانی که در بندگی پروردگار پرورش می‏یابد، و کسی که قلب او با سجده پیوسته است، و کسانی که یکدیگر را برای خدا دوست دارند با محبت گرد هم آیند و با محبت متفرق شوند، و کسی که زن زیبای صاحب مقامی او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا می‏ترسم، و کسی که انفاق نهانی می‏کند بطوری که دست راست او از انفاقی که دست چپ او کرده آگاه نمی‏گردد! و کسی که تنها به یاد خدا می‏افتد و قطره اشکی از گوشه ‏های چشم او سرازیر می‏شود».

– ضمنا مفهوم جمله «و الله بما تعملون خبیر» این است که خدا عالم است به آنچه انفاق می‏کنید، چه آشکار باشد و چه مخفی و همچنین او از نیات شما آگاه است که اظهار و اخفای انفاق را به چه منظور و هدفی انجام می‏دهید.

در هر حال آنچه در انفاق مؤثر است نیت پاک و خلوص در عمل است، به علاوه دانستن و ندانستن مردم اثری ندارد و آنچه مهم است علم خداست زیرا اوست که جزای اعمال انسان را می‏دهد و از نهان و آشکار آگاه است.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى