تفسیر آیه ۲۷۱ ، سوره بقره
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ *
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
اگر انفاق ها را آشکار کنید، خوب است؛ و اگر آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است؛ و قسمتی از گناهان شما را میپوشاند؛ (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد.) و خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است.
تفسیر نمونه
در دومین آیه سخن از چگونگی انفاق از نظر آشکار و پنهان بودن است، میفرماید: «اگر انفاقها را آشکار کنید، چیز خوبی است، و اگر آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است» (ان تبدوا الصدقات فنعما هی و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم).
«و بخشی از گناهان شما را میپوشاند (و در پرتو این کار بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است» (و یکفر عنکم من سیئاتکم و الله بما تعملون خبیر).
نکته ها:
– تردیدی نیست که انفاق علنی و آشکار در راه خدا و اختفای آن هر کدام اثر مفیدی دارد، زیرا هنگامی که انسان به طور آشکار و علنی مال خود را در راه خدا انفاق میکند اگر انفاق واجب باشد گذشته از این که مردم تشویق به اینگونه کارهای نیک میشوند، رفع این تهمت نیز از انسان میگردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.
و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملی است که مردم را به کارهای خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی و عام المنفعه تشویق میکند.
و چنانچه انفاق به طور مخفی، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائی در آن کمتر است، و خلوص بیشتری در آن خواهد بود، مخصوصا درباره کمک به محرومان، آبروی آنها بهتر حفظ میشود، و لذا آیه فوق میگوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».
بعضی از مفسران گفته اند این دستور تنها درباره انفاقهای مستحبی است و انفاقهای واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنی باشد.
ولی مسلم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفای انفاق) جنبه عمومی و همگانی ندارد بلکه موارد مختلف است در پارهای از موارد که اثر تشویقی آن بیشتر است و لطمه ای به اخلاص نمیزند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردی که افراد آبرومندی هستند که حفظ آبروی آنها ایجاب میکند انفاق به صورت مخفی انجام گیرد و بیم ریاکاری و عدم اخلاص میرود مخفی ساختن آن بهتر خواهد بود.
در بعضی احادیث تصریح شده که انفاقهای واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاقهای مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.
از امام صادق علیهالسلام نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمائید اما انفاقهای مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».
این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظائف واجب کمتر آمیخته به ریا میشود، چون وظیفه ای است که در محیط اسلامی هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعی است که باید همه بپردازند، بنابراین اظهار آن بهتر است و اما انفاقهای مستحبی چون جنبه الزامی ندارد ممکن است اظهار آن به خلوص نیت بزند لذا اختفای آن شایسته تر میباشد.
– از جمله «و یکفر عنکم من سیئاتکم» استفاده میشود که انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد زیرا بعد از دستور انفاق در این جمله میفرماید: «و گناهان شما را میپوشاند».
البته مفهوم این سخن آن نیست که بر اثر انفاق کوچکی، همه گناهان بخشوده خواهد شد، بلکه با توجه به کلمه «من» که معمولا برای «تبعیض» به کار میرود استفاده میشود که انفاق قسمتی از گناهان را میپوشاند. روشن است که آن قسمت بستگی به «مقدار انفاق» و «میزان اخلاص» دارد.
دربارهی اینکه انفاق سبب آمرزش میشود از طرق اهلبیت علیهم السلام و اهل تسنن روایات زیادی وارد شده است از جمله در حدیثی آمده است: «انفاق نهانی خشم خدا را فرومی نشاند، و همانطور که آب آتش را خاموش میکند گناه انسان را از بین میبرد».
و نیز در روایتی آمده است: «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار میدهد، در روزی که سایهای جز سایه او نیست: پیشوای دادگر، و جوانی که در بندگی پروردگار پرورش مییابد، و کسی که قلب او با سجده پیوسته است، و کسانی که یکدیگر را برای خدا دوست دارند با محبت گرد هم آیند و با محبت متفرق شوند، و کسی که زن زیبای صاحب مقامی او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا میترسم، و کسی که انفاق نهانی میکند بطوری که دست راست او از انفاقی که دست چپ او کرده آگاه نمیگردد! و کسی که تنها به یاد خدا میافتد و قطره اشکی از گوشه های چشم او سرازیر میشود».
– ضمنا مفهوم جمله «و الله بما تعملون خبیر» این است که خدا عالم است به آنچه انفاق میکنید، چه آشکار باشد و چه مخفی و همچنین او از نیات شما آگاه است که اظهار و اخفای انفاق را به چه منظور و هدفی انجام میدهید.
در هر حال آنچه در انفاق مؤثر است نیت پاک و خلوص در عمل است، به علاوه دانستن و ندانستن مردم اثری ندارد و آنچه مهم است علم خداست زیرا اوست که جزای اعمال انسان را میدهد و از نهان و آشکار آگاه است.
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى