تفسیر آیه ۲۷۰ ، سوره بقره ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۲۷۰ ، سوره بقره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَهٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ «۲۷۰»

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

و هر چیز را که انفاق می‏کنید، یا (اموالی را که) نذر کرده‏اید (در راه ‏خدا انفاق کنید)، خداوند آنها را می‏داند. و ستمگران یاوری ندارند.

تفسیر نمونه :

تفسیر:

چگونگی انفاق ها

به دنبال آیات گذشته که در باره انفاق و بخشش در راه خدا و انتخاب اموال خوب برای این کار، توأم با اخلاق و اخلاص بحث می‏کرد در این دو آیه، سخن از چگونگی انفاقها و علم خداوند نسبت به آن است.

در آیه‏ی نخست می‏فرماید: «آنچه را که انفاق می‏کنید یا نذرهایی که (در این زمینه کرده‏اید) خداوند همه آنها را می‏داند» (و ما انفقتم من نفقه او نذرتم من نذر فان الله یعلمه).

کم باشد یا زیاد، خوب باشد یا بد، از طریق حلال تهیه شده باشد یا حرام، با اخلاص همراه باشد یا توأم با ریا، همراه با منت و آزار باشد یا بدون آن، از اموالی باشد که خداوند دستور انفاق آن را داده است یا به وسیله نذر بر خود واجب کرده باشید، هر گونه باشد، خدا از تمام جزئیات آن آگاه است و جزای آن را از خوب و بد به تناسب آن خواهد داد.

و در پایان آیه می‏فرماید: «و ظالمان یاوری ندارند» (و ما للظالمین من انصار).

«ظالمان» در اینجا اشاره به ثروت‏اندوزان بخیل و انفاق کنندگان ریاکار، و منت‏گزاران و مردم‏آزاران است، که خداوند آنها را یاری نمی‏کند و انفاقشان نیز در دنیا و آخرت یاورشان نخواهد بود.

یا کسانی که به خاطر ترک انفاق به محرومان و تهیدستان هم به آنها ظلم کردند و هم به جامعه و هم به خویشتن. یا کسانی که انفاقها را در محل شایسته خود به کار نگرفتند زیرا ظلم به معنی وسیع کلمه، به معنی هر گونه کاری است که در غیر مورد خود انجام گیرد، و از آنجا که منافاتی در میان این معانی سه‏گانه نیست ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشد.

آری آنها نه در دنیا یار و یاوری دارند و نه در قیامت شفاعت کننده‏ای و این خاصیت ظلم و ستم، در هر چهره و به هر شکل است.

ضمنا از این آیه استفاده می‏شود که نذر مشروعیت دارد و باید به آن عمل کرد. و این از اموری بوده که قبل از اسلام وجود داشته، و اسلام بر آن صحه گذاشته است.

نکته ‏ها:

– تردیدی نیست که انفاق علنی و آشکار در راه خدا و اختفای آن هر کدام اثر مفیدی دارد، زیرا هنگامی که انسان به طور آشکار و علنی مال خود را در راه خدا انفاق می‏کند اگر انفاق واجب باشد گذشته از این که مردم تشویق به اینگونه کارهای نیک می‏شوند، رفع این تهمت نیز از انسان می‏گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.

و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملی است که مردم را به کارهای خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی و عام المنفعه تشویق می‏کند.

و چنانچه انفاق به طور مخفی، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائی در آن کمتر است، و خلوص بیشتری در آن خواهد بود، مخصوصا درباره کمک به محرومان، آبروی آنها بهتر حفظ می‏شود، و لذا آیه فوق می‏گوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».

بعضی از مفسران گفته‏اند این دستور تنها درباره انفاقهای مستحبی است و انفاقهای واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنی باشد.

ولی مسلم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفای انفاق) جنبه عمومی و همگانی ندارد بلکه موارد مختلف است در پاره‏ای از موارد که اثر تشویقی آن بیشتر است و لطمه‏ ای به اخلاص نمی‏زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردی که افراد آبرومندی هستند که حفظ آبروی آنها ایجاب می‏کند انفاق به صورت مخفی انجام گیرد و بیم ریاکاری و عدم اخلاص می‏رود مخفی ساختن آن بهتر خواهد بود.

در بعضی احادیث تصریح شده که انفاقهای واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاقهای مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.

از امام صادق علیه‏السلام نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمائید اما انفاقهای مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».

این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظائف واجب کمتر آمیخته به ریا می‏شود، چون وظیفه‏ای است که در محیط اسلامی هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعی است که باید همه بپردازند، بنابراین اظهار آن بهتر است و اما انفاقهای مستحبی چون جنبه الزامی ندارد ممکن است اظهار آن به خلوص نیت بزند لذا اختفای آن شایسته‏تر می‏باشد.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى