تفسیر آیه ۲۷۰ ، سوره بقره
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَهٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ «۲۷۰»
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
و هر چیز را که انفاق میکنید، یا (اموالی را که) نذر کردهاید (در راه خدا انفاق کنید)، خداوند آنها را میداند. و ستمگران یاوری ندارند.
تفسیر نمونه :
تفسیر:
چگونگی انفاق ها
به دنبال آیات گذشته که در باره انفاق و بخشش در راه خدا و انتخاب اموال خوب برای این کار، توأم با اخلاق و اخلاص بحث میکرد در این دو آیه، سخن از چگونگی انفاقها و علم خداوند نسبت به آن است.
در آیهی نخست میفرماید: «آنچه را که انفاق میکنید یا نذرهایی که (در این زمینه کردهاید) خداوند همه آنها را میداند» (و ما انفقتم من نفقه او نذرتم من نذر فان الله یعلمه).
کم باشد یا زیاد، خوب باشد یا بد، از طریق حلال تهیه شده باشد یا حرام، با اخلاص همراه باشد یا توأم با ریا، همراه با منت و آزار باشد یا بدون آن، از اموالی باشد که خداوند دستور انفاق آن را داده است یا به وسیله نذر بر خود واجب کرده باشید، هر گونه باشد، خدا از تمام جزئیات آن آگاه است و جزای آن را از خوب و بد به تناسب آن خواهد داد.
و در پایان آیه میفرماید: «و ظالمان یاوری ندارند» (و ما للظالمین من انصار).
«ظالمان» در اینجا اشاره به ثروتاندوزان بخیل و انفاق کنندگان ریاکار، و منتگزاران و مردمآزاران است، که خداوند آنها را یاری نمیکند و انفاقشان نیز در دنیا و آخرت یاورشان نخواهد بود.
یا کسانی که به خاطر ترک انفاق به محرومان و تهیدستان هم به آنها ظلم کردند و هم به جامعه و هم به خویشتن. یا کسانی که انفاقها را در محل شایسته خود به کار نگرفتند زیرا ظلم به معنی وسیع کلمه، به معنی هر گونه کاری است که در غیر مورد خود انجام گیرد، و از آنجا که منافاتی در میان این معانی سهگانه نیست ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشد.
آری آنها نه در دنیا یار و یاوری دارند و نه در قیامت شفاعت کنندهای و این خاصیت ظلم و ستم، در هر چهره و به هر شکل است.
ضمنا از این آیه استفاده میشود که نذر مشروعیت دارد و باید به آن عمل کرد. و این از اموری بوده که قبل از اسلام وجود داشته، و اسلام بر آن صحه گذاشته است.
نکته ها:
– تردیدی نیست که انفاق علنی و آشکار در راه خدا و اختفای آن هر کدام اثر مفیدی دارد، زیرا هنگامی که انسان به طور آشکار و علنی مال خود را در راه خدا انفاق میکند اگر انفاق واجب باشد گذشته از این که مردم تشویق به اینگونه کارهای نیک میشوند، رفع این تهمت نیز از انسان میگردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.
و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملی است که مردم را به کارهای خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی و عام المنفعه تشویق میکند.
و چنانچه انفاق به طور مخفی، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائی در آن کمتر است، و خلوص بیشتری در آن خواهد بود، مخصوصا درباره کمک به محرومان، آبروی آنها بهتر حفظ میشود، و لذا آیه فوق میگوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».
بعضی از مفسران گفتهاند این دستور تنها درباره انفاقهای مستحبی است و انفاقهای واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنی باشد.
ولی مسلم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفای انفاق) جنبه عمومی و همگانی ندارد بلکه موارد مختلف است در پارهای از موارد که اثر تشویقی آن بیشتر است و لطمه ای به اخلاص نمیزند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردی که افراد آبرومندی هستند که حفظ آبروی آنها ایجاب میکند انفاق به صورت مخفی انجام گیرد و بیم ریاکاری و عدم اخلاص میرود مخفی ساختن آن بهتر خواهد بود.
در بعضی احادیث تصریح شده که انفاقهای واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاقهای مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.
از امام صادق علیهالسلام نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمائید اما انفاقهای مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».
این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظائف واجب کمتر آمیخته به ریا میشود، چون وظیفهای است که در محیط اسلامی هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعی است که باید همه بپردازند، بنابراین اظهار آن بهتر است و اما انفاقهای مستحبی چون جنبه الزامی ندارد ممکن است اظهار آن به خلوص نیت بزند لذا اختفای آن شایستهتر میباشد.
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى