تفسیر آیه ۲۶۹ ، سوره بقره
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
یُؤْتِی الْحِکْمَهَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ *
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
(خدا) دانش و حکمت را به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) میدهد؛ و به هر کس دانش داده شود، خیر فراوانی داده شده است. و جز خردمندان، (این حقایق را درک نمیکنند، و) متذکر نمیگردند.
تفسیر نمونه :
تفسیر:
برترین نعمتهای الهی
با توجه به آنچه در آیه قبل گذشت، که به هنگام انفاق، وسوسه های شیطانی دائر به فقر و جذبه های رحمانی درباره مغفرت و فضل الهی آدمی را به این سو و آن سو میکشد، در آیه مورد بحث سخن از حکمت و معرفت و دانش میگوید، چرا که تنها حکمت است که میتواند بین این دو کشش الهی و شیطانی فرق بگذارد، و انسان را به وادی مغفرت و فضل بکشاند و از وسوسه های گمراه کننده ترس از فقر برهاند.
یا به تعبیر دیگر خداوند به بعضی از افراد بر اثر پاکی و جهاد با نفس، نوعی علم و بینش میدهد که آثار و فوائد اطاعت الهی و از جمله انفاق و نقش حیاتی آن در اجتماع را درک کند و میان آن و وساوس شیطانی فرق بگذارد.
میفرماید: «خداوند دانش را به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) میدهد» (یؤتی الحکمه من یشاء).
در تفسیر «حکمت» معانی زیادی ذکر شده از جمله «معرفت و شناخت اسرار جهان هستی» و «آگاهی از حقایق قرآن» و «رسیدن به حق از نظر گفتار و عمل» و «معرفت و شناسائی خدا» و «آن نور الهی که وسوسه های شیطانی را از الهامات الهی جدا میسازد».
و ظاهر این است حکمت یک معنی وسیعی دارد که تمام این امور، حتی نبوت را که بعضی از معانی آن شمردهاند شامل میشود که آن نوعی از علم و آگاهی است، و در اصل از ماده حکم (بر وزن حرف) به معنی منع گرفته شده و از آنجا که علم و دانش و تدبیر، انسان را از کارهای خلاف بازمیدارد به آن حکمت گفتهاند.
بدیهی است منظور از جمله «من یشاء» (هر کس را که بخواهد) این نیست که خداوند بدون هیچ علتی حکمت و دانش را به این و آن میدهد، بلکه اراده و مشیت خداوند همه جا آمیخته است، با شایستگیهای افراد، یعنی هر کس را شایسته ببیند از این سرچشمه زلال حیاتبخش سیراب مینماید، سپس میفرماید: «و هر کس که به او دانش داده شود خیر فراوانی داده شده است» (و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا).
و به گفته آن حکیم: «هر کس را که عقل دادی چه ندادی و هر کس را که عقل ندادی چه دادی!».
قابل توجه اینکه بخشنده حکمت خدا است در عین حال در این جمله نامی از او به میان نیامده تنها میفرماید: «به هر کس حکمت داده شود خیر فراوانی داده شده است».
این تعبیر گویا اشاره به این است که دانش و حکمت ذاتا خوب است از هر جا و از ناحیه هر که باشد تفاوتی در نیکی آن نیست.
قابل توجه این که در این جمله میفرماید: به هر کس دانش و حکمت داده شد خیر و برکت فراوان داده شده است نه «خیر مطلق» زیرا خیر و سعادت مطلق تنها در دانش نیست بلکه دانش تنها یکی از عوامل مهم آن است و در پایان آیه میفرماید: «تنها خردمندان متذکر میشوند» (و ما یذکر الا اولوا الالباب).
«تذکر» به معنی «یادآوری» و «نگاهداری علوم و دانشها» در درون روح است. و «الباب» جمع «لب» به معنی «مغز» است و از آنجا که مغز هر چیز بهترین و اساسیترین قسمت آن است به «عقل» و «خرد» «لب» گفته میشود.
این جمله میگوید: تنها صاحبان عقل و خرد این حقایق را حفظ میکنند و به یاد میآورند و از آن بهرهمند میشوند اگر چه همه افراد (جز مجانین و دیوانگان) صاحب عقلاند اما اولوا الالباب به همه آنها گفته نمیشود. بلکه منظور آنهایی هستند که عقل و خرد خود را به کار میگیرند و در پرتو این چراغ پر فروغ، راه زندگی و سعادت را مییابند.
این بحث را با سخن یکی از دانشمندان اسلامی پایان میدهیم (که احتمالا این سخن را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شنیده است) «گاه میشود که خداوند اراده عذاب و مجازات مردم روی زمین را میکند، ولی هنگامی که بشنود معلمی به کودکان حکمت میآموزد، به خاطر این عمل، عذاب را از آنها دور میسازد».
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى