تفسیر آیه ۲۶۸ ، سوره بقره ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۲۶۸ ، سوره بقره 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَهً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده ی فقر و تهیدستی می‏دهد؛ و به فحشا (و زشتیها) امر می‏کند؛ ولی خداوند وعده ی آمرزش‏ و فزونی به شما می‏دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده‏های خود، وفا می‏کند.)

تفسیر نمونه  :

تفسیر:

مبارزه با موانع انفاق

در ادامه آیات انفاق در اینجا به یکی از موانع مهم آن پرداخته و آن وسوسه‏ های شیطانی در زمینه انفاق است، که انسان را از فقر و تنگدستی می‏ترساند، به خصوص اگر اموال خوب و قابل استفاده را انفاق کند، و چه بسا این وسوسه‏ های شیطانی مانع از انفاقهای مستحبی در راه خدا و حتی انفاقهای واجب مانند زکات و خمس گردد.

در این راستا می‏فرماید: «شیطان به هنگام انفاق به شما وعده فقر و تهیدستی می‏دهد» (الشیطان یعدکم الفقر).

و می‏گوید: تامین آینده خود و فرزندانتان را فراموش نکنید و از امروز فردا را ببینید و آنچه بر خویشتن روا است بر دیگری روا نیست و امثال این وسوسه ‏های گمراه کننده، به علاوه «او شما را وادار به معصیت و گناه می‏کند» (و یامرکم بالفحشاء).

«فحشاء» به معنی هر کار زشت و بسیار قبیح است، و در اینجا به تناسب بحث، به معنی بخل و ترک انفاق که در بسیاری از موارد، نوعی معصیت و گناه است آمده (هر چند واژه فحشاء در مواردی به معنی گناه بی عفتی آمده، ولی می‏دانیم در اینجا تناسب چندانی ندارد) حتی بعضی از مفسران تصریح کرده‏اند که عرب به شخص بخیل، فاحش می‏گوید.

این احتمال نیز داده شده که فحشاء در اینجا به معنی انتخاب اموال غیر قابل مصرف برای انفاق است، و نیز گفته شده: منظور از آن هر معصیتی است زیرا شیطان به وسیله ترس از فقر و تهیدستی انسان را وادار به کسب مال از انواع طرق نامشروع می‏کند.

تعبیر به امر کردن شیطان، اشاره به همان وسوسه ‏های او است، و اصولا هر نوع فکر منفی و بازدارنده و کوتاه بیننده، سرچشمه‏اش تسلیم در برابر وسوسه ‏های شیطانی است، و در مقابل، هر گونه فکر مثبت سازنده و آمیخته با بلند نظری، سرچشمه‏اش الهامات الهی و فطرت پاک خدادادی است.

در توضیح این سخن باید گفت: در نظر ابتدائی انفاق و بذل مال، چیزی جز «کم کردن» مال نیست و این همان نظر کوته‏بینانه شیطانی است، ولی با دقت و دید وسیع می‏بینیم که انفاق ضامن بقای اجتماع و تحکیم عدالت اجتماعی، و سبب کم کردن فاصله طبقاتی و پیشرفت همگانی و عمومی می‏باشد و مسلم است که با پیشرفت اجتماع، افرادی که در آن اجتماع زندگی می‏کنند نیز در رفاه و آسایش خواهند بود و این همان نظر واقع ‏بینانه الهی است.

قرآن به این وسیله مسلمانان را توجه می‏دهد که انفاق اگر به ظاهر، چیزی از شما کم می‏کند در واقع چیزهائی بر سرمایه شما می‏افزاید، هم از نظر معنوی و هم از نظر مادی.

در دنیای امروز که نتیجه و اثر اختلافات طبقاتی و پایمال شدن ثروتها به خاطر به هم خوردن تعادل تقسیم ثروت به روشنی به چشم می‏خورد درک معنی آیه فوق چندان مشکل نیست.

ضمنا از آیه استفاده می‏شود که یک نوع ارتباط میان «ترک نمودن انفاق» و «فحشاء» وجود دارد البته اگر «فحشاء» به معنی بخل باشد ارتباط آن از این جهت است که ترک انفاق و بخششهای مالی، آرام آرام صفت «بخل» را که از بدترین صفات است در انسان ایجاد می‏کند و اگر «فحشاء» را به معنی مطلق گناه یا گناه جنسی بگیریم باز ارتباط آن با ترک انفاق بر کسی پوشیده نیست، زیرا سرچشمه بسیاری از گناهان، و بی عفتیها و خودفروشیها، فقر و تهیدستی است علاوه بر همه اینها، انفاق یک سلسله آثار و برکات معنوی دارد که جای انکار نیست.

سپس می‏افزاید: «خداوند آمرزش از سوی خود و فضل و بخشش را به شما وعده می‏دهد» (و الله یعدکم مغفره منه و فضلا).

در تفسیر «مجمع البیان» از امام صادق علیه‏السلام نقل شده است که: هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا است و دو چیز از ناحیه شیطان آنچه از جانب خداست یکی «آمرزش گناهان» و دیگری «وسعت و افزونی اموال» و آنچه از طرف شیطان است یکی وعده فقر و تهیدستی و دیگری امر به فحشاء است.

بنابراین منظور از مغفره، آمرزش گناهان است و منظور از فضل همانطور که از ابن عباس نقل شده زیاد شدن سرمایه‏ها در پرتو انفاق می‏باشد.

جالب توجه اینکه از امیرمؤمنان علی علیه‏السلام نقل شده که فرمود: «هنگامی که در سختی و تنگدستی افتادید به وسیله انفاق کردن، با خدا معامله کنید» (انفاق کنید تا از تهیدستی نجات یابید).

و در پایان آیه می‏فرماید: «خداوند قادر و توانا و عالم است» (و الله واسع علیم).

اشاره به این حقیقت است که چون خداوند قدرتی وسیع و علمی بی پایان دارد می‏تواند به وعده خویش عمل کند بنابراین باید به وعده او دلگرم بود نه وعده شیطان «فریبکار» و «ناتوان» که انسان را به گناه می‏کشاند و چون از آینده آگاه نیست و قدرتی ندارد، وعده او جز گمراهی و تشویق به نادانی نخواهد بود.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى