تفسیر آیه ۱۸۰ ، سوره آل عمران ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۱۸۰ ، سوره آل عمران

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ  یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ لِلَّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

کسانی که بخل می‏ورزند، و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‏کنند، گمان نکنند این کار به سود آنهاست؛ بلکه برای آنها شر است؛ بزودی در روز قیامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان می‏افکنند. و میراث آسمانها و زمین، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام می‏دهید، آگاه است.

تفسیر نمونه :

تفسیر:

طوق سنگین اسارت

و لا یحسبن الذین یبخلون بما آتاهم الله…

آیه فوق، سرنوشت بخیلان را در روز رستاخیز، توضیح می‏دهد، همانها که در جمع ‏آوری و حفظ ثروت میکوشند و از انفاق کردن در راه بندگان خدا، خودداری می‏کنند.

گرچه در آیه، نامی از زکات و حقوق واجب مالی برده نشده، ولی در روایات اهلبیت و همچنین در گفتار مفسران، آیه به مانعان زکات تخصیص داده شده است و تشدیدهائی که در آیه بچشم می‏خورد نیز دلیل بر این است که منظور انفاق مستحبی نیست.

آیه می‏گوید: «افرادی که بخل می‏ورزند و از آنچه خداوند از فضل خود به آنها داده در راه او نمی‏دهند، تصور نکنند به سود آنها است، بلکه این کار به زیان آنها تمام می‏شود».

سپس سرنوشت آنها را در رستاخیز، چنین توصیف می‏کند: سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامه: بزودی اموالی را که در مورد آن بخل ورزیدند، همانند طوقی در گردن آنها می‏آویزند.

از این جمله استفاده می‏شود، اموالی که حقوق واجب آن، پرداخته نشده، و اجتماع، از آن بهره ‏ای نگرفته است و تنها در مسیر هوسهای فردی و گاهی مصارف جنون‏آمیز به کار گرفته شده و یا بی‏دلیل روی هم انباشته گردیده و هیچکس از آن استفاده نکرده، همانند سایر اعمال زشت انسان، در روز رستاخیز طبق قانون «تجسم اعمال»، تجسم می‏یابد، و بصورت وسیله عذاب دردناکی در خواهد آمد.

تجسم اینگونه اموال به طوقی که بر گردن می‏افتد اشاره به این حقیقت است که انسان تمام سنگینی مسؤولیت آنها را تحمل خواهد کرد بدون اینکه از آثار آنها بهره‏مند گردد، اموال سرشاری که بطور جنون‏ آمیز جمع ‏آوری و نگهداری گردد و در خدمت اجتماع نباشد جز زنجیر و زندان، برای صاحب آن چیزی نیست زیرا می‏دانیم بهره ‏گیری شخصی از مال و ثروت، حدود معینی دارد و از آنکه بگذرد جز یکنوع اسارت و سنگینی بیهوده نتیجه‏ ای نخواهد داشت مگر این که از برکات معنوی آن برخوردار و در مسیر کارهای مثبت قرار گیرد.

اینگونه اموال نه تنها در قیامت طوق سنگینی بر گردن صاحبانش خواهد بود بلکه در این دنیا نیز چنین است، منتها در رستاخیز آشکارا و در اینجا بصورت مخفی‏تری می‏باشد، چه جنون و حماقتی از این بالاتر که انسان مسئولیتهای فراوان تحصیل ثروت را به اضافه مسئولیتها و زحمات فراوان که برای حفظ و محاسبه و نگاهداری و دفاع از آن لازم است بر دوش کشد، در حالی که هیچگونه از آن، منتفع نگردد آیا طوق اسارت چیزی جز این است؟!

در تفسیر عیاشی از امام باقر علیه ‏السلام روایت شده که «هرکس زکات مال خود را نپردازد خدا آن مال را به طوق هائی از آتش مبدل میکند، سپس به او گفته می‏شود همانطور که در دنیا به هیچ قیمت، این اموال را از خود دور نمی‏ کردی اکنون آنها را بردار و بگردن خود بیفکن»!

قابل توجه اینکه: در آیه، از مال، تعبیر به «ما آتاهم الله من فضله» شده که مفهوم آن این است مالک حقیقی، اموال و منابع درآمد، خدا است، و آنچه به هر کس داده شده از فضل و کرم او است، بنابراین جای این نیست که کسی از انفاق در راه مالک حقیقی، بخل بورزد! بعضی از مفسران، معتقدند که مفهوم این جمله عمومیت دارد و همه مواهب الهی حتی علم و دانش را شامل می‏شود، ولی این احتمال با ظاهر تعبیرات آیه تطبیق نمی‏کند.

سپس آیه اشاره به یک نکته دیگر می‏کند و می‏گوید: و لله میراث السموات

و الارض: یعنی این اموال، چه در راه خدا و بندگان او انفاق شود یا نشود، بالاخره از صاحبان آن جدا خواهد شد، و خداوند وارث همه میراث‏های زمین و آسمان خواهد بود، اکنون که چنین است چه بهتر که پیش از جدا شدن از آنها، از برکات معنوی آن بهره‏مند گردند، نه تنها از حسرت و مسؤولیت آن.

و در پایان آیه می‏فرماید: خدا از اعمال شما آگاه است اگر بخل بورزید میداند و اگر در راه کمک به جامعه انسانی از آن استفاده کنید آن را نیز میداند و به هرکس پاداش مناسبی خواهد داد (و الله بما تعملون خبیر).

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى