تفسیر آیه ۱۸۰ ، سوره آل عمران
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ لِلَّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ *
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
کسانی که بخل میورزند، و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمیکنند، گمان نکنند این کار به سود آنهاست؛ بلکه برای آنها شر است؛ بزودی در روز قیامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان میافکنند. و میراث آسمانها و زمین، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام میدهید، آگاه است.
تفسیر نمونه :
تفسیر:
طوق سنگین اسارت
و لا یحسبن الذین یبخلون بما آتاهم الله…
آیه فوق، سرنوشت بخیلان را در روز رستاخیز، توضیح میدهد، همانها که در جمع آوری و حفظ ثروت میکوشند و از انفاق کردن در راه بندگان خدا، خودداری میکنند.
گرچه در آیه، نامی از زکات و حقوق واجب مالی برده نشده، ولی در روایات اهلبیت و همچنین در گفتار مفسران، آیه به مانعان زکات تخصیص داده شده است و تشدیدهائی که در آیه بچشم میخورد نیز دلیل بر این است که منظور انفاق مستحبی نیست.
آیه میگوید: «افرادی که بخل میورزند و از آنچه خداوند از فضل خود به آنها داده در راه او نمیدهند، تصور نکنند به سود آنها است، بلکه این کار به زیان آنها تمام میشود».
سپس سرنوشت آنها را در رستاخیز، چنین توصیف میکند: سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامه: بزودی اموالی را که در مورد آن بخل ورزیدند، همانند طوقی در گردن آنها میآویزند.
از این جمله استفاده میشود، اموالی که حقوق واجب آن، پرداخته نشده، و اجتماع، از آن بهره ای نگرفته است و تنها در مسیر هوسهای فردی و گاهی مصارف جنونآمیز به کار گرفته شده و یا بیدلیل روی هم انباشته گردیده و هیچکس از آن استفاده نکرده، همانند سایر اعمال زشت انسان، در روز رستاخیز طبق قانون «تجسم اعمال»، تجسم مییابد، و بصورت وسیله عذاب دردناکی در خواهد آمد.
تجسم اینگونه اموال به طوقی که بر گردن میافتد اشاره به این حقیقت است که انسان تمام سنگینی مسؤولیت آنها را تحمل خواهد کرد بدون اینکه از آثار آنها بهرهمند گردد، اموال سرشاری که بطور جنون آمیز جمع آوری و نگهداری گردد و در خدمت اجتماع نباشد جز زنجیر و زندان، برای صاحب آن چیزی نیست زیرا میدانیم بهره گیری شخصی از مال و ثروت، حدود معینی دارد و از آنکه بگذرد جز یکنوع اسارت و سنگینی بیهوده نتیجه ای نخواهد داشت مگر این که از برکات معنوی آن برخوردار و در مسیر کارهای مثبت قرار گیرد.
اینگونه اموال نه تنها در قیامت طوق سنگینی بر گردن صاحبانش خواهد بود بلکه در این دنیا نیز چنین است، منتها در رستاخیز آشکارا و در اینجا بصورت مخفیتری میباشد، چه جنون و حماقتی از این بالاتر که انسان مسئولیتهای فراوان تحصیل ثروت را به اضافه مسئولیتها و زحمات فراوان که برای حفظ و محاسبه و نگاهداری و دفاع از آن لازم است بر دوش کشد، در حالی که هیچگونه از آن، منتفع نگردد آیا طوق اسارت چیزی جز این است؟!
در تفسیر عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت شده که «هرکس زکات مال خود را نپردازد خدا آن مال را به طوق هائی از آتش مبدل میکند، سپس به او گفته میشود همانطور که در دنیا به هیچ قیمت، این اموال را از خود دور نمی کردی اکنون آنها را بردار و بگردن خود بیفکن»!
قابل توجه اینکه: در آیه، از مال، تعبیر به «ما آتاهم الله من فضله» شده که مفهوم آن این است مالک حقیقی، اموال و منابع درآمد، خدا است، و آنچه به هر کس داده شده از فضل و کرم او است، بنابراین جای این نیست که کسی از انفاق در راه مالک حقیقی، بخل بورزد! بعضی از مفسران، معتقدند که مفهوم این جمله عمومیت دارد و همه مواهب الهی حتی علم و دانش را شامل میشود، ولی این احتمال با ظاهر تعبیرات آیه تطبیق نمیکند.
سپس آیه اشاره به یک نکته دیگر میکند و میگوید: و لله میراث السموات
و الارض: یعنی این اموال، چه در راه خدا و بندگان او انفاق شود یا نشود، بالاخره از صاحبان آن جدا خواهد شد، و خداوند وارث همه میراثهای زمین و آسمان خواهد بود، اکنون که چنین است چه بهتر که پیش از جدا شدن از آنها، از برکات معنوی آن بهرهمند گردند، نه تنها از حسرت و مسؤولیت آن.
و در پایان آیه میفرماید: خدا از اعمال شما آگاه است اگر بخل بورزید میداند و اگر در راه کمک به جامعه انسانی از آن استفاده کنید آن را نیز میداند و به هرکس پاداش مناسبی خواهد داد (و الله بما تعملون خبیر).
منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مکارم شیرازى