تفسیر آیات ۷۶ و ۷۵ ، سوره توبه
وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِینَ * فَلَمَّا آتَاهُم مِّن فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوا وَّهُم مُّعْرِضُونَ *
و برخى از آنان با خدا پیمان بسته بودند که اگر خداوند از فضل خویش به ما عطا کند، حتماً صدقه (زکات) خواهیم داد و از نیکوکاران خواهیم بود.* پس چون خداوند از فضل خویش به آنان بخشید، بدان بخل ورزیدند و (به پیمان) پشت کرده و روىگردان شدند. *
نکته ها
مسلمان فقیرى از مدینه، (ثَعلبهبن حاطب) از پیامبرصلى الله علیه وآله درخواست کرد تا دعا کند خداوند او را ثروتمند کند. حضرت فرمود: مال اندکى که شکرش را ادا کنى بهتر از مال زیادى است که از عهدهى شکرش برنیایى. ثعلبه گفت: اگر خدا عطا کند، همهى حقوق واجب آن را خواهم داد.
به دعاى آن حضرت، ثروتش افزون شد تا آنجا که دیگر نتوانست در نمازجمعه و جماعت شرکت کند. وقتى مأمورِ گرفتن زکات نزد او رفت، به او گفت: ما مسلمان شدیم که جزیه ندهیم! [تفسیر نورالثقلین.]
فخر رازى مىگوید: ثعلبه از کار خود پشیمان شد وزکات خود را نزد پیامبر آورد، ولى آن حضرت نپذیرفت.
آرى، انسان نمىداند صلاح و خیرش در چیست، لذا گاهى با اصرار، چیزى را مىخواهد که به زیان اوست، پس باید به دادههاى خدا قانع بود.
شبیه این آیه در عمل نکردن به پیمان با خدا، در سوره ى اعراف آمده است: «دعوا اللَّه ربّهما لئن اتیتنا صالحاً لنکوننّ من الشاکرین. فلمّا آتاهما صالحاً جعلا له شرکاءَ» [اعراف، ۱۸۹ – ۱۹۰٫] زن و شوهرى عهد کردند که اگر خداوند فرزند شایسته اى به آنان بدهد، شکرگزار او باشند، امّا چون صاحبِ فرزند صالحى شدند، براى خدا شریک قائل شده و پیمان را از یاد بردند.
پیام ها
۱- انسان، ناسپاس و عهد شکن است. «عاهداللَّه… لنصّدقنّ، بخلوا به»
۲- به پیمان و قولهاى در حال فقر و اضطرار، چندان اعتمادى نیست. «فلمّا آتاهم… بخلوا»
۳- اگر لیاقت وظرفیّت نباشد، نعمتهاى الهى براى انسان نقمت مىشود. مالى ارزشمند است که عامل سقوط نگردد.«اتاهم من فضله …تولّوا و هم معرضون»
۴- دلبستگى به دنیا، انسان را بدفرجام مىکند. کسى که در اداى زکات و صدقات بخل ورزد، کمکم از دین روىگردان مىشود. «بخلوا… و هم معرضون»